“Je verdient het”, “gun het jezelf”,“je bent het waard”, het zijn kreten die regelmatig geuit worden. Ze worden vooral gebruikt om iets aan te prijzen. Blijkbaar is het voeden van ons gevoel dat we iets waard zijn een goede ingang om een produkt te slijten, of het nu gaat om de nieuwste telefoon, een weekendje weg of een cursus mindfulness.
Het gevoel van waarde te zijn lijkt niet vanzelfsprekend. Het is niet voor niets dat er zoveel boeken, coaches en hulpverleners zijn om te leren hoe om te gaan met aspecten van jezelf, je mindset te veranderen, alles uit jezelf te halen, je eigen toekomst te kiezen. Er is veel nadruk op het individu en het gaan voor eigen geluk en welzijn. Waar op zich helemaal niets mis mee is! Alleen, waar komt dit uit voort?
Foto Pxhere
Zelfwaarde lijkt vaak samen te gaan met: wat doe je, wat presteer je? Hierbij gaat het om zichtbare en tastbare gegevens, zoals hoeveel uur werk je, hoeveel cursussen heb je gedaan, hoeveel boeken heb je gelezen of geschreven, hoeveel vrienden heb je, welke landen heb je gezien. Maar zelfwaarde staat los van doen, staat los van wat ik produceer of welke rollen ik allemaal uitvoer.
In mijn werk als psycholoog ben ik het geworstel met zelfwaarde vaak tegengekomen. Een worsteling die op verschillende manieren naar buiten komt. Zo kan het leiden tot overcompenseren: jezelf op de voorgrond zetten, slecht luisteren en gesprekken (onbewust) gebruiken om over jezelf te praten, over-assertief zijn. Een andere manier is verhullen: behulpzaam zijn, vriendelijk zijn en altijd klaar staan voor anderen. Tot slot is dempen ook een gebruikelijke manier. Dempen kan allerlei vormen aannemen, zoals veel kopen, veel afspraken hebben, veel eten, veel streamen, veel werken, alles om maar niet te voelen.
De worsteling met zelfwaarde ben ik ook in mijn eigen leven regelmatig tegengekomen. Een periode waarin dit thema heel duidelijk werd, was toen ik definitief arbeidsongeschikt werd verklaard. Geen baan, geen functie, geen collega’s, geen structuur. Mijn kinderen waren het huis uit, dus ook die rol was er niet meer. Sociale activiteiten waren sluipenderwijs uit mijn leven gebannen, omdat ik al mijn energie had gebruikt om de steeds verder afnemende werkuren vol te houden. De pijn in mijn lichaam kostte veel energie. Mijn dag bestond slechts uit opstaan, mijzelf verzorgen, eten en mijn lijf door de dag heen in balans proberen te houden met zitten, slapen en bewegen.
‘Als er niets meer is om je aan vast te houden, wat blijft er dan over?’
Gestript van alle rollen, wat blijft er dan over? Het was een vraag die zich levensgroot opdrong. Mijn gevoel van zelfwaarde werd tot dan toe ondersteund door iets voor anderen te doen, iets te betekenen. En mijn beroep als oncologisch psycholoog was daarbij behulpzaam. Maar als er geen energie meer is om je zo uit te drukken, wat dan? Als er niets meer is om je aan vast te houden, wat blijft er dan over? Een koan, zoals het dagelijks leven die continu biedt.
Voor mij betekende het de onzekerheid ingaan. De gedachten, emoties en lichamelijke sensaties rondom het wegvallen toestaan en voelen. En iedere keer als ik opmerkte dat de neiging tot invullen, fantaseren of mijn ogen sluiten weer opdook, deze neiging loslaten. Terugkeren naar dit-hier. Iedere keer weer terugkeren. Tijdens het douchen, tijdens het eten, tijdens het koffie zetten, tijdens het liggen. Niet om iets te veranderen, maar om het leven hier & nu te proeven.
Wat ik op een gegeven moment proefde in deze vrije val was heel direct. Het was ook heel eenvoudig: een kwetterende mus, de beukenboom in de verte, het ruisen van de verwarming. De eenvoud was verpletterend, bijzonder en woordloos.